Giriş

Sendikal tazminat; İşçinin sendikal faaliyetlere katılması ya da sendikaya üye olması nedeniyle iş sözleşmesinin feshedilmesinden dolayı oluşan, tutarı işçinin bir yıllık brüt ücret tutarı kadar olan bir tazminattır.

Çalışma hayatının önemli aktörleri olan sendikalar, işçilerin örgütlü hareket etmelerine ve haklarının daha fazla korunmasına yardımcı olabildiğini belirtmemiz gerekmektedir. Günümüzde eskiye nazaran sendikaya üye olma ihtiyacı her ne kadar daha az olsa da özellikle mavi yakalı çalışanlar tarafından halen tercih edildiği bilmektedir.  

Peki, Sendikal Tazminat hakkı nasıl doğuyor?

Ülkemizde çalışanların sendikaya üye olma, üyelikten ayrılma, sendikal faaliyetlerde yer alma özgürlüğü 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu ile güvence altına alınmıştır. Sendikal faaliyetlerle ilgili hüküm ve sınırlar bu kanun çerçevesinde yerine getiriliyor.

Kanun koyucu işçileri sendikal nedenlerden kaynaklanan baskıya karşı korumak için özel düzenlemeler getirmiştir. Bu düzenlemelerin başında, sendikal nedenlere dayalı olarak işten çıkarmaları yasaklayan ve söz konusu yasağa rağmen işçilerin işten çıkarılmaları durumunda, işverene ağır yaptırımlar uygulayan kurallar geliyor. Bunlardan en önemlilerinden sendikal tazminatı açıklamaya çalışalım.

Sendikal Tazminat için gerekli şartlar nelerdir?

1-İşçinin çıkışının sendikal nedenle olması (fesih edilmesi) gerekir.

İşçinin çıkışının sendikal nedenle fesih edilmesi gerekir. Peki, nedir sendikal fesih? Sendikal fesih; işçilerin bir sendikaya üye olmaları veya işverenin istediği bir sendikaya üye olmamaları ya da sendikal faaliyetlere katılmaları nedeniyle işten çıkarılmalarıdır.

İşçilerin bazen sırf herhangi bir sendikaya üye oldukları için işten çıkarılabildikleri görülürken, bazen de işverenin istemediği bir sendikaya üye olmaları sebebiyle işlerine son verilmesi durumu ile karşılaşılabilir. Diğer taraftan, işverenin kendi kontrolünde olan bir sendikaya üye olmadıkları için de işçilerin iş sözleşmeleri feshedilebilmektedir.

Ayrıca, Sendikal tazminat için sendika üyeliği şart değildir, sendikaya üye olma potansiyeli veya üye olanlarla birlikte hareket eden işini çıkışı bile bu anlamda değerlendirilebilir.

Sendikal bir nedenle iş ilişkisi sonlandırılan bir işçinin, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 18, 20 ve 21. maddelerine dayanarak dava açma hakkı bulunuyor. İş sözleşmesinin sendikal faaliyetler sonucu feshedilmesi durumunda birtakım yaptırımlar uygulanıyor. İşveren işçiyi, işe başlatsın ya da başlatmasın, işçinin bir yıllık ücretinden az olmamak üzere sendikal tazminat ödemek zorundadır.

6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun 25. maddesinde sendika özgürlüğünün güvencesi sağlanmış, sendikal nedene dayalı olarak yapılacak fesihler açık bir şekilde yasaklanmış ve yasağa rağmen yapılan fesihler ağır yaptırımlara bağlanmıştır.

İşverenin doğrudan desteklemediği, fakat farklı sendikalar arasındaki yarışta çekişmeye dâhil olduğu durumlarda bile uygulanan fesihlerin sendikal nedene dayandığı kabul edilebilmektedir.

Yargıtay’ın konuya ilişkin bir kararına göre; “İşyerindeki sendikal faaliyete ve sendikalar arasındaki çekişmeye davalı işverenin dâhil olduğu açıktır. Fesih için neden göstermeyen, sendikalar arası çekişmeye dâhil olan işverenin, iş sözleşmesini sendikal nedenle feshettiği açık olup, sendikalar arasındaki rekabetten kaynaklandığını söylemek yerinde değildir. Sendikal fesih iddiası ispatlanmış olup, sendikal tazminatın kabulü gerekmektedir.”

Açılacak davada tarafların belirli ispat yükümlülükleri de bulunuyor. İşveren, gerçekleştirdiği feshin sendikal eylemler sonucu olmadığını ispat etme yükümlülüğü taşıyor. Aynı şekilde çalışanın da, sendikal faaliyetler sonucunda iş akdinin feshedildiğini ispatlama zorunluluğu bulunuyor.

2-Fesih sonrası dava açılması gerekir.

İş sözleşmesi sendikal nedenle feshedilen işçinin önce arabulucuya başvurması, anlaşma sağlanamaması durumunda ise dava açması gerekiyor.

İşçinin sendikal feshin (SGK çıkışının) kendisine bildirilmesinden itibaren 30 gün içerisinde hukuki süreci başlatması gerekiyor. Aksi takdirde hak düşürücü zaman aşımı ile karşı karşıya kalabilir.

Sendikal tazminat davası açan işçi ihbar ve kıdem tazminatı alabilir mi?

İş güvencesinin kapsamında olan veya olmayan tüm işçiler, sendikal tazminatın yanında koşulları varsa ihbar ve kıdem tazminatı da talep edebilirler. Fakat işveren işçiyi işe tekrar başlatmayı tercih ederse bu tazminatlar işçiye ödenmeyecek, daha önce ödendiyse işçi alacaklarından mahsup edilebilecektir.

Sendikal tazminat talebiyle açılan davada işverenin kendisini sendikal nedenle işten çıkardığını ispatlama yükü işçiye düşmektedir. Fakat Yargıtay sendikal nedenin ispatında işçinin iddiasını destekleyen ek olguların da araştırılmasını istemekte, bir nevi işçinin ispatını kolaylaştırmaktadır.

Buna göre, işyerinde çalışan ve sendikaya üye olan işçilerin sayısını, hangi tarihlerde üye olduklarını, üyelikten çekilen işçilerin olup olmadığını, işyerinde çalışmakta olup halen sendikaya üye işçilerin bulunup bulunmadığını, işyerinde önceki dönemlerde toplu iş sözleşmelerinin imzalanıp imzalanmadığını, yeni işçi alınıp alınmadığını ve alınmışsa yeni işçilerin sendikalı olup olmadığını araştırmakta, işçinin iddiasının bu durumlarla desteklenmesi halinde sendikal tazminata hükmetmektedir.

Sendikal Tazminatın miktarı ne kadardır?

Sendikal tazminat en az bir yıllık ücreti tutarındadır. Sendikal tazminat işçinin, iş sözleşmesinin feshedildiği tarihteki brüt temel ücreti üzerinden hesaplanır.

Sendikal tazminattan sadece damga vergisi kesilir, gelir vergisi veya sigorta prim kesintisi yapılmamaktadır.

Ayrıca, sendikal tazminat hesaplanırken sadece çıplak brüt ücret üzerinden hesaplama yapılır. Kıdem tazminatında olduğu gibi, işçiye sağlanan her türlü yardımın da hesaba katıldığı giydirilmiş ücret üzerinden hesap edilmemektedir. 

Orhan KOTAN

İş Başmüfettişi                                                                                                          

KAYNAKÇA:

• 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu,
• www.mevzuat.gov.tr