Nüfusun yaşlanması 21.yüzyılla birlikte ortaya çıkan en önemli demografik olgu olup, sosyal güvenlik, istihdam, sağlık, çevre, eğitim, çevre ve toplumsal hayat başta olmak üzere birçok konuda ciddi etkileri olmuştur. 

Nüfusun yaşlanmasına bağlı olarak, ülkemizde 65 yaş ve üzeri nüfus her geçen yıl artmaktadır. Dünyada ve ülkemizde her geçen gün sayıları artan yaşlı bireylerin yaşamlarını devam ettirmeleri, sosyal ve ekonomik standartları yükseltmeleri son derece zor, zor olduğu kadar da çok ciddi parasal maliyetlere bağlı bulunmaktadır. Sosyal güvenlik sisteminin kapsadığı önemli risklerden birisi de yaşlılıktır.

5510 sayılı Kanun hükümlerine göre; 4/a, 4/b ve 4/c statülerinde belirli bir süre çalışıp, gerekli yaş ve prim ödeme gün koşulunu yerine getiren kişiler Sosyal Güvenlik Kurumundan emekli aylığına hak kazanmakta ve bu şekilde sosyal güvenceye kavuşmaktadırlar. Değişen toplumsal koşullar nedeniyle primli sosyal güvenlik sistemi dışında kalan yaşlıların maddi risklere karşı korunması, aylık ve gelir bağlanması ile sağlık yardımı yapılması zorunluluğunu doğurmuştur.

2022 sayılı Kanun uygulamasıyla; 65 yaşını doldurmuş, herhangi bir sosyal güvenlik kurumundan gelir ve aylık almayan, muhtaç Türk vatandaşlarına, herhangi bir şekilde sigortalı olma ve prim ödeme şartına bağlı olmaksızın 65 yaşını doldurmuş kişilere sosyal devlet ilkesinin bir gereği olarak aylık bağlanmaktadır. Sigortalı olma ve prim ödeme koşuluna dayanmayan bu aylıklar, 65 yaş ve üzeri kişilerin asgari düzeyde yaşamlarını ve sosyal güvenliklerini sağlamaya yönelik olup, devlet bütçesinden sosyal yardım yapılması esasına dayalıdır.

65 Yaş Aylığı Bağlanma Şartları Nelerdir?

“65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşları ile Engelli ve Muhtaç Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Yönetmelik”te değişiklik yapıldı. Söz konusu yönetmelik değişikliği 19 Ağustos 2018 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girdi. Yönetmelikte yapılan değişiklikle yaşlı aylığı bağlanma şartlarında değişiklik yapıldı.

Bu yazımızda söz konusu değişikliğin ayrıntılarını açıklayalım.  

Yaşlı aylığının hesaplanmasında aynı hanede ikamet edip etmediklerine bakılmaksızın aylık bağlanacak kişinin kendisine ve eşine ait her türlü gelirin toplamı esas alınacak.  Başka bir anlatımla; 65 yaş aylığının bağlanması açısından artık aynı hanede yaşayan tüm aile fertlerinin gelirleri değil, sadece kişinin kendi ve varsa eşinin gelirleri dikkate alınacak.

Kişi başına düşen ortalama aylık gelir tutarı asgari ücretin aylık net tutarının 1/3’ünden az olanlarla bu tutardan fazla gelir sağlaması mümkün olmayanlar muhtaç sayılacak ve aylık bağlanacak. Yaşlı aylığının hesabında eşin dışında başka kişilerin gelirlerine bakılmayacak. Ancak eş ayrı bir hanede oturuyor olsa bile gelirine bakılacak. 

Ayrıca, yaşlı aylığı bağlananlardan yüzde 70 ve üzeri engelli olduklarını engelliler için sağlık kurulu raporu ile belgeleyenlerin aylıkları hane içinde kişi başına düşen gelir şartını sağlaması halinde  başkasının yardımı olmaksızın hayatını devam ettiremiyecek derecede engelli aylığına dönüştürtülecek. 

65 yaşını doldurmuş ve yüzde 70 ve üzeri engelli sağlık kurulu raporuna sahip  kişiler başkasının yardımı olmaksızın hayatını devam ettiremeyecek derecede engelli aylığına başvurabilecek. Yüzde 40 ile 69 arası engelliler için sağlık kurulu raporuna sahip 65 yaşını doldurmuş vatandaşlara sadece yaşlı aylığı bağlanacak. 

65 yaşını doldurmadan önce engelli aylığı bağlanmış olanların aylıkları aynı şekilde ödenmeye devam edilecek. 65 yaşının  doldurulmasından önce yüzde 40-69 arası engelli aylığı bağlanmış olanlardan aylıkları herhangi bir nedenden dolayı durdurulmuş veya kesilmiş ise 65 yaşını doldurmuş olsa dahi tekrar yüzde 40-69 arası engelliler için sağlık kurulu raporu ile aylık başvurusunda bulunabilecekler. 

2022 sayılı Kanun kapsamında 65 yaşındaki kişilere aylık bağlanabilmesi için yaş koşulunun dışında da bir takım koşulların gerçekleşmesi gerekmektedir.

Bu koşullar;

1- Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmak.

2-65 yaşını doldurmuş olmak.

Buna göre, yaşa bağlı olarak aylık bağlanabilmesine hak kazanılabilmesi için kişinin 65 yaşını doldurmuş olması gerekmektedir. Kişilerin yaşının tespitinde, 2022 sayılı Kanunun yayımlandığı tarihte nüfus kayıtlarında yer alan doğum tarihleri esas alınır. Kişinin 65 yaşından gün alması aylık bağlanması için yeterli değildir. Mutlak suretle, 65 yaşının doldurulmuş olması, 66 yaşından gün alınması gereklidir.

3-Sosyal Güvenceye sahip olmamak.

Sosyal güvenceye sahip olmamak, yani sosyal güvenlik kuruluşlarının herhangi birisinden emekli, dul ve yetim aylığı almıyor veya sigortalı olarak çalışmıyor, nafaka ve 2828 sayılı Sosyal Hizmetler Kanunu hükümlerine göre harçlık almıyor olmak gerekiyor.

4-Muhtaç olmak.

2022 sayılı “65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun”da 26 Nisan 2016 tarihinde yapılan değişiklik ile muhtaçlık halinin tespitinde “hane içindeki kişilerin gelirlerinin esas alınmasına” ilişkin hüküm, 65 yaş aylığı talebinde bulunan kişinin “kendi ve eşine ait gelirlerin esas alınması” şeklinde değiştirildi. Ancak Yönetmelikte yer alan “hane içindeki kişilerin gelirlerinin esas alınmasına” ilişkin hüküm aynen kaldı. Ta ki 19 Ağustos 2018 tarihine kadar. Yapılan Yönetmelik değişikliğine göre, 65 yaşını doldurmuş kişilerin 65 yaş aylığına hak kazanabilmeleri için sadece kendilerinin ve varsa eşlerinin gelirlerine bakılacak. 

Ülkemizde muhtaçlığın belirlenmesindeki ana kriter, 16 yaşından büyük işçiler için tespit edilen asgari ücrettir. Genel bir ifadeyle, 4857 sayılı İş Kanuna göre 16 yaşından büyük işçiler için tespit edilen asgari ücretin net tutarından daha az aylık geliri olup, kendisini ve Türk Medeni Kanunu hükümlerine göre bakmaya mecbur olduğu aile fertlerini geçindirmeye yetecek kadar malı da (para veya o mahiyetteki kıymetler dahil) olmayan kişiler muhtaç sayılabilir

Kendisine ve eşine ait gelirler toplamı esas alınmak suretiyle, kişi başına düşen ortalama aylık gelir tutarı; AGİ (asgari geçim indirimi) hariç yürürlükteki asgari ücretin aylık net tutarının 1/3 (üçte biri) nden (01.01.2019 tarihinden itibaren 609,67 TL’den) az olanlar “muhtaç” kabul edilecek ve diğer şartları da taşımaları kaydıyla kendilerine aylık bağlanacak.

Eşinin gelirinin dikkate alınmasında eşlerin aynı evde yaşayıp yaşamamaları önemli olmayacak. Eş ayrı evde yaşıyor olsa da gelir şartının tespitinde eşin gelirleri de dikkate alınacak.

65 Yaş Aylığına Başvuru Nasıl Yapılır?

-Bu maaştan yararlanmak için adresin bağlı bulunduğu kaymakamlıklardaki ‘Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı'na başvurmak gerekiyor.

-Başvuru formu, ‘Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı'nın internet sitesinde bulunuyor.

-Sonra Valilik veya Kaymakamlıklara bağlı Defterdarlık veya Mal Müdürlükleri'nden başvuru evrakları alınacak. İl veya ilçe idare kurulu tarafından verilen muhtaçlık kararı belgeleri alınacak.

-Alınan belgeler ‘SGK-Primsiz Ödemeler Genel Müdürlüğü'ne teslim edilecek.

-SGK belgeleri inceleyecek ve yaşlılık maaşı alıp almayacağınıza karar verecek.

-65 yaş aylığı için başvurunun yakını tarafından (vasi) yapılması için mahkemeden ‘vasi'lik kararı alınacak.

65 Yaş Aylığı Tutarı Ne Kadardır?

Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları tarafından muhtaç olduğuna karar verilen 65 yaşını doldurmuş Türk vatandaşlarına, muhtaçlık hâli devam ettiği müddetçe (1.620) gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile çarpımından bulunacak tutarda bağlanan aylıktır.

65 yaş üstü sosyal güvencesi olmayan yaşlılara gelir imkanı veren yaşlılık aylığı da zamlandı. 2018 yılında 65 yaş üstü vatandaşlara sağlanan üç aylık desteğe yaşlılık aylığı deniyor. Yılda toplam 4 kez Mart, Haziran, Eylül ve Aralık aylarında olmak üzere üçer aylık periyotlar halinde verilen ve 65 yaş aylığı alan 600 bin civarındaki kişiye torba yasa ile ekstra zam geldi. 265,79 TL olan aylıklar Haziran 2018’de 500 TL’ye çıktı. Üçer aylık dönemler halinde yaşlılara ödenecek olan tutar 797,28 TL’den bin 500 TL’ye çıkmış oldu.

Sonuç

            2022 sayılı Kanun uygulamasıyla herhangi bir şekilde prim ödeme şartına bağlı olmaksızın 65 yaşını doldurmuş kişilere bağlanan aylıklar sosyal devlet ilkesinin bir gereği olarak yapılmaktadır. 

Prim ödeme koşuluna dayanmayan bu aylıklar, 65 yaş ve üzeri kişilerin asgari düzeyde yaşamlarını ve sosyal güvenliklerini sağlamaya yönelik olup, devlet bütçesinden sosyal yardım yapılması esasına dayalıdır. 

Bir başka deyişle, 65 yaş ve üzeri kişiler herhangi bir prim ödeme ya da sigortalı olma şartına bağlı olmaksızın Devlet tarafından sosyal güvenlik kapsamına alınmışlardır. 2022 sayılı Kanun kapsamında, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan ve 65 yaşını doldurmuş kişilere aylık bağlanmaktadır. Yeterli olmamakla birlikte, özellikle yapılan son düzenlemelerle muhtaçlık sınırının asgari ücrete dayalı hale getirilmesi; hem aylıkların bir miktar artışını hem de 2022 sayılı Kanunun uygulama alanının genişlemesini sağlamıştır.

      Orhan KOTAN

                                                                       Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı

                                                                                         İş Başmüfettişi

KAYNAKÇA  :

• 2022 sayılı kanunu,
• 19.08.2018 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan “65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşları ile Engelli ve Muhtaç Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Yönetmelik”
•  www.tbmm.gov.tr
• www.mevzuat.gov.tr