Nüfusun ya?lanmas? 21.yüzy?lla birlikte ortaya ç?kan en önemli demografik olgu olup, sosyal güvenlik, istihdam, sa?l?k, çevre, e?itim, çevre ve toplumsal hayat ba?ta olmak üzere birçok konuda ciddi etkileri olmu?tur. 

Nüfusun ya?lanmas?na ba?l? olarak, ülkemizde 65 ya? ve üzeri nüfus her geçen y?l artmaktad?r. Dünyada ve ülkemizde her geçen gün say?lar? artan ya?l? bireylerin ya?amlar?n? devam ettirmeleri, sosyal ve ekonomik standartlar? yükseltmeleri son derece zor, zor oldu?u kadar da çok ciddi parasal maliyetlere ba?l? bulunmaktad?r. Sosyal güvenlik sisteminin kapsad??? önemli risklerden birisi de ya?l?l?kt?r.

5510 say?l? Kanun hükümlerine göre; 4/a, 4/b ve 4/c statülerinde belirli bir süre çal???p, gerekli ya? ve prim ödeme gün ko?ulunu yerine getiren ki?iler Sosyal Güvenlik Kurumundan emekli ayl???na hak kazanmakta ve bu ?ekilde sosyal güvenceye kavu?maktad?rlar. De?i?en toplumsal ko?ullar nedeniyle primli sosyal güvenlik sistemi d???nda kalan ya?l?lar?n maddi risklere kar?? korunmas?, ayl?k ve gelir ba?lanmas? ile sa?l?k yard?m? yap?lmas? zorunlulu?unu do?urmu?tur.

2022 say?l? Kanun uygulamas?yla; 65 ya??n? doldurmu?, herhangi bir sosyal güvenlik kurumundan gelir ve ayl?k almayan, muhtaç Türk vatanda?lar?na, herhangi bir ?ekilde sigortal? olma ve prim ödeme ?art?na ba?l? olmaks?z?n 65 ya??n? doldurmu? ki?ilere sosyal devlet ilkesinin bir gere?i olarak ayl?k ba?lanmaktad?r. Sigortal? olma ve prim ödeme ko?uluna dayanmayan bu ayl?klar, 65 ya? ve üzeri ki?ilerin asgari düzeyde ya?amlar?n? ve sosyal güvenliklerini sa?lamaya yönelik olup, devlet bütçesinden sosyal yard?m yap?lmas? esas?na dayal?d?r.

65 Ya? Ayl??? Ba?lanma ?artlar? Nelerdir?

“65 Ya??n? Doldurmu? Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatanda?lar? ile Engelli ve Muhtaç Türk Vatanda?lar?na Ayl?k Ba?lanmas? Hakk?nda Yönetmelik”te de?i?iklik yap?ld?. Söz konusu yönetmelik de?i?ikli?i 19 A?ustos 2018 tarihinde Resmi Gazete’de yay?nlanarak yürürlü?e girdi. Yönetmelikte yap?lan de?i?iklikle ya?l? ayl??? ba?lanma ?artlar?nda de?i?iklik yap?ld?.

Bu yaz?m?zda söz konusu de?i?ikli?in ayr?nt?lar?n? aç?klayal?m.  

Ya?l? ayl???n?n hesaplanmas?nda ayn? hanede ikamet edip etmediklerine bak?lmaks?z?n ayl?k ba?lanacak ki?inin kendisine ve e?ine ait her türlü gelirin toplam? esas al?nacak.  Ba?ka bir anlat?mla; 65 ya? ayl???n?n ba?lanmas? aç?s?ndan art?k ayn? hanede ya?ayan tüm aile fertlerinin gelirleri de?il, sadece ki?inin kendi ve varsa e?inin gelirleri dikkate al?nacak.

Ki?i ba??na dü?en ortalama ayl?k gelir tutar? asgari ücretin ayl?k net tutar?n?n 1/3’ünden az olanlarla bu tutardan fazla gelir sa?lamas? mümkün olmayanlar muhtaç say?lacak ve ayl?k ba?lanacak. Ya?l? ayl???n?n hesab?nda e?in d???nda ba?ka ki?ilerin gelirlerine bak?lmayacak. Ancak e? ayr? bir hanede oturuyor olsa bile gelirine bak?lacak. 

Ayr?ca, ya?l? ayl??? ba?lananlardan yüzde 70 ve üzeri engelli olduklar?n? engelliler için sa?l?k kurulu raporu ile belgeleyenlerin ayl?klar? hane içinde ki?i ba??na dü?en gelir ?art?n? sa?lamas? halinde  ba?kas?n?n yard?m? olmaks?z?n hayat?n? devam ettiremiyecek derecede engelli ayl???na dönü?türtülecek. 

65 ya??n? doldurmu? ve yüzde 70 ve üzeri engelli sa?l?k kurulu raporuna sahip  ki?iler ba?kas?n?n yard?m? olmaks?z?n hayat?n? devam ettiremeyecek derecede engelli ayl???na ba?vurabilecek. Yüzde 40 ile 69 aras? engelliler için sa?l?k kurulu raporuna sahip 65 ya??n? doldurmu? vatanda?lara sadece ya?l? ayl??? ba?lanacak. 

65 ya??n? doldurmadan önce engelli ayl??? ba?lanm?? olanlar?n ayl?klar? ayn? ?ekilde ödenmeye devam edilecek. 65 ya??n?n  doldurulmas?ndan önce yüzde 40-69 aras? engelli ayl??? ba?lanm?? olanlardan ayl?klar? herhangi bir nedenden dolay? durdurulmu? veya kesilmi? ise 65 ya??n? doldurmu? olsa dahi tekrar yüzde 40-69 aras? engelliler için sa?l?k kurulu raporu ile ayl?k ba?vurusunda bulunabilecekler. 

2022 say?l? Kanun kapsam?nda 65 ya??ndaki ki?ilere ayl?k ba?lanabilmesi için ya? ko?ulunun d???nda da bir tak?m ko?ullar?n gerçekle?mesi gerekmektedir.

Bu ko?ullar;

1- Türkiye Cumhuriyeti vatanda?? olmak.

2-65 ya??n? doldurmu? olmak.

Buna göre, ya?a ba?l? olarak ayl?k ba?lanabilmesine hak kazan?labilmesi için ki?inin 65 ya??n? doldurmu? olmas? gerekmektedir. Ki?ilerin ya??n?n tespitinde, 2022 say?l? Kanunun yay?mland??? tarihte nüfus kay?tlar?nda yer alan do?um tarihleri esas al?n?r. Ki?inin 65 ya??ndan gün almas? ayl?k ba?lanmas? için yeterli de?ildir. Mutlak suretle, 65 ya??n?n doldurulmu? olmas?, 66 ya??ndan gün al?nmas? gereklidir.

3-Sosyal Güvenceye sahip olmamak.

Sosyal güvenceye sahip olmamak, yani sosyal güvenlik kurulu?lar?n?n herhangi birisinden emekli, dul ve yetim ayl??? alm?yor veya sigortal? olarak çal??m?yor, nafaka ve 2828 say?l? Sosyal Hizmetler Kanunu hükümlerine göre harçl?k alm?yor olmak gerekiyor.

4-Muhtaç olmak.

2022 say?l? “65 Ya??n? Doldurmu? Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatanda?lar?na Ayl?k Ba?lanmas? Hakk?nda Kanun”da 26 Nisan 2016 tarihinde yap?lan de?i?iklik ile muhtaçl?k halinin tespitinde “hane içindeki ki?ilerin gelirlerinin esas al?nmas?na” ili?kin hüküm, 65 ya? ayl??? talebinde bulunan ki?inin “kendi ve e?ine ait gelirlerin esas al?nmas?” ?eklinde de?i?tirildi. Ancak Yönetmelikte yer alan “hane içindeki ki?ilerin gelirlerinin esas al?nmas?na” ili?kin hüküm aynen kald?. Ta ki 19 A?ustos 2018 tarihine kadar. Yap?lan Yönetmelik de?i?ikli?ine göre, 65 ya??n? doldurmu? ki?ilerin 65 ya? ayl???na hak kazanabilmeleri için sadece kendilerinin ve varsa e?lerinin gelirlerine bak?lacak. 

Ülkemizde muhtaçl???n belirlenmesindeki ana kriter, 16 ya??ndan büyük i?çiler için tespit edilen asgari ücrettir. Genel bir ifadeyle, 4857 say?l? ?? Kanuna göre 16 ya??ndan büyük i?çiler için tespit edilen asgari ücretin net tutar?ndan daha az ayl?k geliri olup, kendisini ve Türk Medeni Kanunu hükümlerine göre bakmaya mecbur oldu?u aile fertlerini geçindirmeye yetecek kadar mal? da (para veya o mahiyetteki k?ymetler dahil) olmayan ki?iler muhtaç say?labilir

Kendisine ve e?ine ait gelirler toplam? esas al?nmak suretiyle, ki?i ba??na dü?en ortalama ayl?k gelir tutar?; AG? (asgari geçim indirimi) hariç yürürlükteki asgari ücretin ayl?k net tutar?n?n 1/3 (üçte biri) nden (01.01.2019 tarihinden itibaren 609,67 TL’den) az olanlar “muhtaç” kabul edilecek ve di?er ?artlar? da ta??malar? kayd?yla kendilerine ayl?k ba?lanacak.

E?inin gelirinin dikkate al?nmas?nda e?lerin ayn? evde ya?ay?p ya?amamalar? önemli olmayacak. E? ayr? evde ya??yor olsa da gelir ?art?n?n tespitinde e?in gelirleri de dikkate al?nacak.

65 Ya? Ayl???na Ba?vuru Nas?l Yap?l?r?

-Bu maa?tan yararlanmak için adresin ba?l? bulundu?u kaymakaml?klardaki ‘Sosyal Yard?mla?ma ve Dayan??ma Vakf?'na ba?vurmak gerekiyor.

-Ba?vuru formu, ‘Aile, Çal??ma ve Sosyal Hizmetler Bakanl???'n?n internet sitesinde bulunuyor.

-Sonra Valilik veya Kaymakaml?klara ba?l? Defterdarl?k veya Mal Müdürlükleri'nden ba?vuru evraklar? al?nacak. ?l veya ilçe idare kurulu taraf?ndan verilen muhtaçl?k karar? belgeleri al?nacak.

-Al?nan belgeler ‘SGK-Primsiz Ödemeler Genel Müdürlü?ü'ne teslim edilecek.

-SGK belgeleri inceleyecek ve ya?l?l?k maa?? al?p almayaca??n?za karar verecek.

-65 ya? ayl??? için ba?vurunun yak?n? taraf?ndan (vasi) yap?lmas? için mahkemeden ‘vasi'lik karar? al?nacak.

65 Ya? Ayl??? Tutar? Ne Kadard?r?

Sosyal Yard?mla?ma ve Dayan??ma Vak?flar? taraf?ndan muhtaç oldu?una karar verilen 65 ya??n? doldurmu? Türk vatanda?lar?na, muhtaçl?k hâli devam etti?i müddetçe (1.620) gösterge rakam?n?n memur ayl?k katsay?s? ile çarp?m?ndan bulunacak tutarda ba?lanan ayl?kt?r.

65 ya? üstü sosyal güvencesi olmayan ya?l?lara gelir imkan? veren ya?l?l?k ayl??? da zamland?. 2018 y?l?nda 65 ya? üstü vatanda?lara sa?lanan üç ayl?k deste?e ya?l?l?k ayl??? deniyor. Y?lda toplam 4 kez Mart, Haziran, Eylül ve Aral?k aylar?nda olmak üzere üçer ayl?k periyotlar halinde verilen ve 65 ya? ayl??? alan 600 bin civar?ndaki ki?iye torba yasa ile ekstra zam geldi. 265,79 TL olan ayl?klar Haziran 2018’de 500 TL’ye ç?kt?. Üçer ayl?k dönemler halinde ya?l?lara ödenecek olan tutar 797,28 TL’den bin 500 TL’ye ç?km?? oldu.

Sonuç

            2022 say?l? Kanun uygulamas?yla herhangi bir ?ekilde prim ödeme ?art?na ba?l? olmaks?z?n 65 ya??n? doldurmu? ki?ilere ba?lanan ayl?klar sosyal devlet ilkesinin bir gere?i olarak yap?lmaktad?r. 

Prim ödeme ko?uluna dayanmayan bu ayl?klar, 65 ya? ve üzeri ki?ilerin asgari düzeyde ya?amlar?n? ve sosyal güvenliklerini sa?lamaya yönelik olup, devlet bütçesinden sosyal yard?m yap?lmas? esas?na dayal?d?r. 

Bir ba?ka deyi?le, 65 ya? ve üzeri ki?iler herhangi bir prim ödeme ya da sigortal? olma ?art?na ba?l? olmaks?z?n Devlet taraf?ndan sosyal güvenlik kapsam?na al?nm??lard?r. 2022 say?l? Kanun kapsam?nda, Türkiye Cumhuriyeti vatanda?? olan ve 65 ya??n? doldurmu? ki?ilere ayl?k ba?lanmaktad?r. Yeterli olmamakla birlikte, özellikle yap?lan son düzenlemelerle muhtaçl?k s?n?r?n?n asgari ücrete dayal? hale getirilmesi; hem ayl?klar?n bir miktar art???n? hem de 2022 say?l? Kanunun uygulama alan?n?n geni?lemesini sa?lam??t?r.

      Orhan KOTAN

                                                                       Aile, Çal??ma ve Sosyal Hizmetler Bakanl???

                                                                                         ?? Ba?müfetti?i

KAYNAKÇA  :

• 2022 say?l? kanunu,
• 19.08.2018 tarihli Resmi Gazetede yay?mlanan “65 Ya??n? Doldurmu? Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatanda?lar? ile Engelli ve Muhtaç Türk Vatanda?lar?na Ayl?k Ba?lanmas? Hakk?nda Yönetmelik”
•  www.tbmm.gov.tr
• www.mevzuat.gov.tr